Catherynne M.Valente NIEŚMIERTELNY

O tym, że Catherynne M. Valente świetnie się czuje w konwencji baśniowej, a do tego tworzy fantastykę na naprawdę wysokim poziomie świadczy entuzjastyczne przyjęcie przez czytelników i krytyków historii zebranych w dwóch tomach „Opowieści sieroty”. Kolejna „baśniowa” pozycja jej autorstwa wydana w Uczcie Wyobraźni, „Nieśmiertelny”, to nie tylko nowa odsłona rosyjskiego podania o Marii Moriewnie, Kościeju i Iwanuszce, ale także poetyckie przedstawienie losów rosyjskiego narodu podczas zmian ustrojowych pierwszej połowy dwudziestego wieku. Rezultat tego połączenia to wciągająca opowieść o miłości i okrucieństwie, życiu i śmierci z fragmentem historii Rosji w tle.  

Po krótkim prologu czytelnik poznaje historię głównej bohaterki „Nieśmiertelnego” – Mari Moriewny Ta młodziutka dziewczyna widzi więcej niż inni, jakby zasłona między światami realnym i istniejącym tuż obok niego fantastycznym opadła i ukazała jej, jak obie rzeczywistości się przenikają, wpływając na siebie. Dlatego siedząca w oknie Maria co kilka lat jest świadkiem, jak ptaki zmieniają się w młodzieńców, którzy proszą o rękę kolejno jej siostry. I dlatego czeka na skrzydlatego przybysza, który się z nią ożeni. Lata mijają, panna z okna dorasta, ale w przeciwieństwie do innych dziewcząt zamiast o sukienkach i wstążkach myśli o książkach. Piękna i dumna dziewczyna, która nie boi się być inna, przyciąga w końcu uwagę samego Cara Życia – Kościeja Nieśmiertelnego. Pewnego dnia zjawia się on przed jej domem, by porwać ją do swojego świata. Zaplątana w baśń, zatracona w dziwnej miłości Maria musi sobie poradzić z pisanym jej w opowieściach przeznaczeniem.

Losy burzliwego związku Marii i Kościeja opowiedziane zostały na tle odwiecznej walki między Carem Życia a Carem Śmierci. Ta wojna odciska piętno na Marii, a ona wpływa na jej przebieg. Walka Marii z przeznaczeniem, niezgoda na odegranie przewidzianej dla niej roli i miłość tragiczna, desperacka w bezsilności wobec losu odciskają na bohaterach powieści ślad – niemal każdy przechodzi jakąś przemianę i musi zapłacić cenę swoich decyzji. Valente stwarza bohaterów niejednoznacznych. W przeciwieństwie do ludowych podań tu piękna dziewczyna nie jest więziona przez złego starucha, czekając ratunku dobrego młodzieńca. Nawet do Cara Życia i Cara Śmierci nie da się przystawić prostej miary, bo zło i dobro istnieją w każdym z bohaterów tej historii. Postaci zamieniają się rolami, a powtarzające się elementy potęgują wrażenie baśniowości .

Wraz z dorastaniem i dojrzewaniem Marii odmienia się oblicze Rosji. Piotrogród staje się Petersburgiem, a potem Leningradem, zmieniają się mieszkańcy rodzinnego domu Marii przy ulicy Grochowej, przemianowanej potem na ulicę Dzierżyńskiego, a przybywający po pannę z okna ptasi kawalerowie noszą za każdym razem inne mundury. W końcu przychodzi wojna, a z nią głód i śmierć. Poetycki styl i brak dosłowności pozwoliły Valente na bardzo mocne ukazanie trudów życia mieszkańców rodzinnego miasta Marii. Szczególnie przejmujące były malowanie przez autorkę obrazki z wojennego Leningradu.

Autorka zdecydowała się wprawdzie na wykorzystanie jako motywu przewodniego konkretnej rosyjskiej baśni, ale w powieści pojawia się cała gama postaci znanych z ludowych bajek, jak choćby leszy, domowiki czyli domowe skrzaty, Żar ptak czy Baba Jaga. Pobudza wyobraźnię ukazana przez Valente wizja Bujanu – kraju Cara Życia. W tym dziwnym miejscu cała architektura żyje: budynki mają skórę, a fontanny pompują krew. Zmieniające się w świecie realnym ustroje nie pozostają przy tym bez wpływu na nadnaturalną rzeczywistość – Valente zgrabnie wplata zasady nowej Rosji w życie poddanych Kościeja, kształtując ich zachowania i relacje na podobieństwo komunistycznych. 

Styl autorki, jego nierzadko wręcz poetyckość sprawia, że nie odnosi się wrażenia sztuczności czy nierealności zdarzeń oraz ich uczestników: słowiańskie baśnie przestają być martwymi opowieściami dla dzieci, a ich bohaterowie wydają się nie mniej prawdziwi niż zwykli mieszkańcy dwudziestowiecznej Rosji. „Nieśmiertelny” to niezwykła opowieść. Warto poznać tę nową odsłonę historii Marii Moriewny i Kościeja Bezsmiertnego i zanurzyć się w rosyjską rzeczywistość rewolucyjnych zmian i wojennych trudów. Rewelacyjna powieść.

Catherynne M.Valente, Nieśmiertelny

MAG, 2012, il. stron: 304

Moja ocena: 6/6