Terry Pratchett NIUCH

Sam Vimes, komendant Straży Miejskiej Ankh-Morpork, nie ma żadnych wątpliwości co do tego, że gdzie policjanci, tam są i przestępstwa. Wyjazd na wieś w celu odbycia zarządzonych przez żonę wakacji na jej rodzinnych włościach, brak jurysdykcji i obce terytorium, które rządzi się innymi od znanych mu miejskich zwyczajów to tylko drobne niedogodności. Bo nawet tytuł szlachecki nie zabije w glinie gliny, który wyczuwa na milę przestępstwo, choćby nawet nie było na nie (jeszcze) odpowiedniego paragrafu.

„Niuch” to kolejna część cyklu o Straży rozgrywającego się w Świecie Dysku. Tym razem Vimes wyrwany z naturalnego środowiska i rzucony w nieznane otoczenie, w którym zamiast normalnych miejskich odgłosów życia słychać śpiew ptaków i porykiwania krów, a każde drzewo i żywopłot zdają się mieć oczy, może liczyć tylko na siebie i swego niezastąpionego kamerdynera, Willikinsa, z jego nie mniej niezastąpioną kolekcją broni wszelakiej. W tym czasie jego podwładni w Ankh-Morpork mają do rozwiązania własną zagadkę, w której stawką jest zdrowie psychiczne, a może nawet życie jednego z funkcjonariuszy. Ze znaczną dominacją wątku wiejskiego akcja „Niucha” toczy się zatem dwutorowo.

Fantastyczny świat wykreowany przez Pratchetta to tylko narzędzie, by przystępnie, bez moralizatorstwa poruszać istotne kwestie. Kiedy gobliny zwracają się do Vimesa jako „poolisjanta” o pomoc, żądając „spraw jedli ości” najpierw on sam, a potem także reszta bohaterów muszą zdecydować, jak traktować te niezwykle istoty, które uznając swoją niższość zdecydowały się na wyjście poza margines społeczeństwa, a swoimi dziwnymi religijnymi praktykami wzbudzają w pozostałych rasach odrazę. Pozwoliło to autorowi na ukazanie problemu rasizmu, niewolnictwa a także równości praw i wobec prawa, oraz prawa do bycia innym i życia według własnych przekonań. 

Ważka, nieco przygnębiająca tematyka wpłynęła na generalny charakter powieści. Pomimo tego w książce nie zabrakło humorystycznych elementów – spora ich cześć to zresztą zasługa młodego Samuela Vimesa, który korzystając ze sprzyjających okoliczności przyrody postanawia zgłębiać tajemnice kupek, co czyni metodycznie, z pasją, o wynikach swych badań dumnie informując nieco nieobecnego duchem, a często i ciałem, ojca. Poza tym nie brakuje w „Niuchu” inteligentnego humoru w opisach, dialogach czy sytuacjach. 

Dla większości fanów twórczości Pratchetta to pewnie rzecz nie do pomyślenia, bo naturalną konsekwencją bycia kolejną częścią długiego już cyklu jest spora ilość odniesień czy ewoluowanie postaci, ale „Niucha” da się czytać jako zamkniętą, oddzielną powieść. Pratchett umiejętnie dozuje potrzebne dla zrozumienia i przeżywania fabuły informacje: czytelnik, który zna wcześniejsze przygody bohaterów nie zdąży się znudzić ich przypominaniem, a dla osób, które (jak ja) z cyklem nie miały do czynienia, dają one wskazówki i wyjaśnienia wystarczające do podążania za wydarzeniami opisanymi w książce.

Sielska sceneria widziana oczyma mieszczucha stanowi ciekawe tło dla wydarzeń, które zapoczątkują kolejny milowy krok dla budowy społeczeństwa Świata Dysku, a intryga, która wciąga niemal od początku, trzyma we wciąż narastającym napięciu aż do końca powieści. Jeśli dodać do tego umiejętnie dozowane emocje oraz niesamowite wyczucie równowagi między poważną tematyką, jaką stanowi rasizm i niewolnictwo, a lekkim i humorystycznym stylem autora otrzymujemy pozycję, która  gwarantuje świetną rozrywkę dla każdego. Wypada jednak ostrzec, że choć można  czytać „Niucha” jako powieść niezależną od reszty pozycji ze Świata Dysku, jego lektura budzi bardzo silną potrzebę pozostania w kontakcie z bohaterami. Pratchett uzależnia.

Terry Pratchett, Niuch

Prószyński i S-ka, 2012, il. stron: 356

Ocena: 5+/6