Jeff VanderMeer PODZIEMIA VENISS

Gdy zamgloną ciemność za oknem rozjaśniają tylko z rzadka rozsiane światła ulicznych lamp, łatwo uwierzyć w koszmary kryjące się w ciemnych zaułkach miast. Zwłaszcza takich miast, jak - opisane w pierwszej z trzech już powieści Jeffa VanderMeera wydanych w serii „Uczta Wyobraźni” - Veniss, którego podziemia kryją prawdziwe piekło ożywione ogromną siłą imaginacji autora.

Powieść podzielona jest na cztery części, przy czym sama fabuła zrealizowana została w trzech – czwartą stanowi posłowie. Wydanie zawiera ponadto nowelę „Wojna Balzaka”, osadzoną w świecie powieści. 

Antyutopijna wizja bliżej nieokreślonej przyszłości, jaką Jeff VanderMeer proponuje w „Podziemiach Veniss”, początkowo tylko intryguje. Nicholas – narrator i bohater pierwszej części książki, wprowadza czytelnika w opowieść o mieście i „Szanghajskim Cyrku Quina”, a także swojej przeszłości i przyczynach, dla których wybiera się do niego, by kupić zmodyfikowaną genetycznie inteligentną surykatkę. Z kilkunastu stron tekstu powstaje zaledwie kilka puzzli, których prawdziwe znaczenie i zrozumienie przychodzi dopiero z czasem.

Poświęcona siostrze Nicholasa – Nicoli druga część powieści, w której autor stosuje specyficzną, bo drugoosobową narrację, dorzuca kolejną porcję elementów obrazu. Veniss nabiera kształtu, relacje między rodzeństwem widziane przez pryzmat wspomnień dziewczyny stają się coraz wyraźniejsze, a Nicola odkrywa, że nawet jako programistka miasta nie ma pojęcia o jego przerażających tajemnicach. To wciąż za mało, by docenić zamysł i rozmach wizji autora, ale aż nadto, by utrzymać ciekawość czytelnika.

Książkę opisuje się jako koszmarnie oniryczną i surrealistyczną, a mimo zostałam kompletnie zaskoczona, bo wcześniejsza lektura nie przygotowała mnie na to, co przyniosła ze sobą część trzecia – najdłuższa, najważniejsza, najmocniejsza, świadcząca niemal o geniuszu autora. Tym razem VanderMeer zdecydował się na narrację trzecioosobową i czytelnik jak cień rusza za Shadrachem, przyjacielem Nicholasa i byłym kochankiem Nicoli. Zagłębia się on - niczym mityczny Orfeusz za Eurydyką - w piekło podziemi miasta za wybranką swojego serca. Choć autor bardzo konsekwentnie prowadzi fabułę odpowiednio utrzymując jej tempo, akcja książki blaknie zupełnie wobec przerażającego uroku jego wyobrażenia tej części Veniss. Kolejne scenki z wędrówki Shadracha mającego za towarzystwo tylko Jana Chrzciciela – odciętą głowę, której procesy życiowe jeszcze nie ustały – coraz bardziej wgniatają w fotel, a makabryczny i porażający widok banku organów wprost zapiera dech w piersiach.

Opisy podziemi budzą często odrazę, jednak nie sposób nie odczuć fascynacji, bo wyobraźnia VanderMeera po prostu zachwyca. Jest ona zresztą widoczna nie tylko w wizjach świata, ale i w operowaniu językiem – opisy miejsc zaskakują porównaniami, a siła oddziaływania książki w dużej mierze opiera się właśnie na niezwykłej malowniczości deskrypcji. Co ważne, po skończeniu lektury trzeciej części „Podziemi Veniss” czytelnik rozumie cel takiego przedstawienia świata oraz motywację bohaterów. Jest przy tym w tej książce widoczna przestroga przed konsekwencjami zabawy w stwórcę przy wykorzystaniu inżynierii genetycznej oraz pesymistyczny obraz ginącego świata ludzi, poddających się bez walki, bo w nieświadomości zagrożenia, i te elementy nie pozwalają traktować całej historii tylko jako horroru na jeden dłuższy wieczór.

W posłowiu VanderMeer prezentuje krótką i początkowo nie przeznaczoną do publikacji historię, która nawiązuje do wydarzeń przedstawionych w głównej części powieści. Tekst ten opatrzony jest komentarzem autora informującym nie tylko o kulisach powstania „Podziemi Veniss”, ale i o swego rodzaju powiązaniu, jakie istnieje między tą krótką powieścią a opowieściami o Ambergris.

W „Finchu”, który stanowił moje pierwsze spotkanie z twórczością Jeffa VanderMeera, podobała mi się niesamowita wizja miasta przeobrażającego się wprost na oczach czytelnika, niezwykłe wyczucie słowa pozwalające na bardzo sugestywne opisywanie miejsc i sytuacji, zaskakująca narracja oraz zdyscyplinowana fabuła. Te elementy – porażające ogromem wyobraźni autora obrazy świata przedstawionego, niesamowita plastyczność języka, specyficzna narracja i wyraźna fabuła nadająca lekturze odpowiedniego tempa – odnalazłam także „Podziemiach Veniss”, a ich połączenie zupełnie mnie zachwyciło. Na tylnej okładce książki Richard Morgan (autor „Modyfikowanego węgla”) pisze: „Ostrzeżenie: Czytelnikom ”Podziemi Veniss” odradza się przyjmowanie podczas lektury środków halucynogennych. Nie będą potrzebne. I dobrze”. Mogę się pod tym tylko podpisać. Lekturę „Podziemi Veniss” gorąco polecam. Przyjmowanie przy tym środków halucynogennych – stanowczo odradzam.

Jeff VanderMeer, Podziemia Veniss

Wydawnictwo MAG, 2009, il. stron: 240

Moja ocena: 6/6