Jesse Bullington SMUTNA HISTORIA BRACI GROSSBART

W przedmowie do swojej debiutanckiej powieści Jesse Bullington informuje czytelnika, że opowiadana przez niego historia braci Grossbart nie jest jego wymysłem, że jedynie zebrał i połączył w możliwie chronologiczną całość opowieści, które obecne były w różnych kulturach średniowiecza. Tym samym „Smutna historia braci Grossbart” miałaby być jedynie przystosowanym dla współczesnego odbiorcy zbiorem XIV-wiecznych podań. 

Bohaterowie powieści – dwudziestopięcioletni bracia Hegel i Manfried Grossbart - są brzydcy jak noc, antypatyczni, zadufani w sobie i rzetelnie pielęgnują wszelkie doznane urazy. Jednocześnie są oni rozmiłowani w Maryi, której czują się wojownikami. Przekonani o tym, że Najświętsza Panienka w sposób szczególny ma ich w swojej opiece, otaczają ją kultem – pogardzając przy tym tak Bogiem Ojcem, który miał wbrew woli Maryji zmusić ją do poczęcia, jak i urodzonym w tego konsekwencji Synem. Pochodzą z Bad Endorf, z rodu znanych grabieżców grobów i bardzo są ze swojej profesji dumni. Wychowani w biedzie przez pogardzaną matkę, fachu uczyli się od stryja, bo zgodnie z tradycją rodzinną, ich ojciec wyruszył za młodu na południe – do grobowców Giptu. W ten sposób ziemie Cesarstwa opuścił przed nim dziadek bohaterów, a w końcu także stryj. Przekonani o czekających na południu niezmierzonych bogactwach niewiernych, bracia postanawiają ruszyć w ślady przodków. Opowieść o ich wędrówce zaczyna się od rzezi – wyrównania dawnych rachunków i zebrania zapasów na drogę. To wydarzenie nie tylko zapada w pamięć czytelnika, ale i przysparza braciom zaciętego wroga, wyznaczając dalszy schemat historii: bracia prą na południe, siejąc zamęt i herezję, za nimi zaś podąża pragnący jedynie zemsty uczestnik pierwszego mordu.

Mój kłopot z Grossbartami jest taki, że po lekturze przedmowy autora całą historię odbierałam przez pryzmat wierności Bullingtona dawnym podaniom. Dlatego nie szukałam w powieści porywającej historii fantasy osadzonej w realiach późnego średniowiecza, ale raczej spisu lęków i fascynacji czternastowiecznej ludności Europy. Zmieniający się w zależności od epizodu wizerunek Grossabartów czy klimat opowiadanych historii (po początkowych brutalnych, niekiedy wręcz obrzydliwych scenach z czasem przeważa element przygodowy) tłumaczyłam sobie zmienną funkcją odgrywaną przez poszczególne podania dla średniowiecznej ludności. Czasem opowiadane przy ognisku historie miały przerażać, zniesmaczać, czasem bawić, a niekiedy wyrażać ciekawość dalekich krajów i ich cudów. Oswajanie nieznanego – jak wytłumaczenie genezy wielkiej zarazy działalnością demonów, przestrzeganie się przed tym, co straszne – jak historie przeżyte i zasłyszane przez Grossbartów w domu czarownicy, czy przykrojone do ludowej mentalności próby zrozumienia politycznych i religijnych zawirowań ówczesnej Europy (to czas krucjat i schizmy papieskiej). 

Na czym polega zatem problem? Nie udało mi się potwierdzić istnienia opowieści o Grossbartach. A jeśli to wszystko tylko stylizacja, to powieści jako całości brak jest spójności i odpowiedniej dynamiki. Może jako zbiór opowiadań historia peregrynacji Grossbartów prezentowałaby się lepiej. Pomimo tego, może dzięki wierze w zgodność z oryginalnym podaniami, „Smutną historię” czytało mi się całkiem dobrze. Ciekawie wypadają zwłaszcza epizod w lesie czarownicy i jego konsekwencje (to nie jest lektura dla wrażliwych) czy próby wyjaśnienia przyczyn zbierającej w XIV wieku ogromne żniwo czarnej śmierci. Bawić mogą także pseudoteologiczne dysputy Grossbartów, choć to raczej kwestia indywidualna – ja się przy nich nie zaśmiewałam. 

„Smutna historia” czytana jako możliwie wierne przedstawienie czytelnikowi ułożonych w całość ludowych średniowiecznych podań o dwójce specyficznych bohaterów może się zatem podobać. Lektury nie nazwałabym może świetną rozrywką, ale z całą pewnością interesujące było poznawanie tego, czym w średniowieczu straszono i co ówczesnych ludzi bawiło. Bogata bibliografia na końcu książki wskazuje na to, że te elementy powieści, które dla mnie stanowiły o jej wartości, czyli przedstawienie europejskich średniowiecznych szeroko pojętych potworów i zawirowań religijnych, są oparte na naukowych opracowaniach. Jeżeli jednak to tylko stylizacja, uczciwie należy zauważyć, że tworząc wszystko od podstaw można było tę historię opowiedzieć lepiej.  Ja sama czasu spędzonego na lekturze nie żałuję, ale polecam książkę raczej tym, którzy szukają w niej ech średniowiecznych strachów, nie zaś po prostu dobrej historii. Tej tutaj trochę zabrakło.

Jesse Bullington, Smutna historia braci Grossbart

MAG, 2012, il.stron: 384

Moja ocena: 4/6