Stanisław Lem KONGRES FUTUROLOGICZNY

Jaka będzie przyszłość Ziemi? Jak poradzić sobie z problemem narastającego przeludnienia? Ijon Tichy, znany czytelnikom Lema podróżnik i narrator „Dzienników gwiazdowych”, dostaje od swojego przełożonego polecenie uczestniczenia w VIII Światowym Kongresie Futurologicznym, który ma się odbyć  w Costaricanie – fikcyjnej republice latynoamerykańskiej. Luksusowy hotel, na którego wyposażeniu znajdują się zastanawiające przedmioty, groteskowo zarysowana zbieranina ludzi w nim przebywająca i przedziwne zasady prowadzenia debat bardzo szybko przestają mieć jednak dla Tichego znaczenie, gdy w republice rozpoczynają się zamieszki, a rząd w celu ostudzenia zapału walczących spuszcza na wszystkich bemby (Bomby Miłości Bliźniego). W ten właśnie sposób podróż na - w założeniu - nudny kongres staje się początkiem jednocześnie zabawnej i przerażającej przygody, w której nie tylko bohater opowiadania ma poważne problemy ze stwierdzeniem, co dzieje się naprawdę, a co jest tylko wynikiem halucynacji wywołanych rozpylonymi przez bomby związkami chemicznymi. 

Często podkreśla się, że w „Kongresie futurologicznym” Lemowi udało się przedstawić wizję przyszłości jednocześnie idylliczną i antyutopijną. Ta przyszłość to przede wszystkim farmakokracja, bo w nowym, lepszym świecie ogólna szczęśliwość społeczeństwa wynika z odpowiedniego wyregulowania procesów chemicznych zachodzących w ludzkich organizmach. Właściwie skomponowana dawka związków chemicznych nie tylko pozwala spokojnie żyć, ale i dowolnie zmieniać swój wygląd czy realizować inne marzenia. Otumanieni chemią ludzie przyszłości nie znają naszych problemów, ale ich sposób życia prowadzi do gigantycznych zmian społecznych pod względem wyznawanych wartości, kultury czy kontaktów międzyludzkich. Ciągłe powątpiewanie Tichego w realność tego, co przeżywa, nie pozwala mu jednak na aklimatyzację w tym nowym świecie, który go zresztą przeraża. Kwestionując to, co widzi, powoli przedziera się przez kolejne warstwy złudzenia, a to, co odkrywa, okazuje się gorsze od tego, przed czym próbuje uciec.

Do językowych zabaw Lema jego czytelnicy z całą pewnością są przyzwyczajeni. Ilość neologizmów obecnych w świecie przyszłości miejscami jednak zdumiewa nie tylko Tichego. Jest to przy tym zabieg w pełni zamierzony przez autora, który od futurologii przechodzi w swoim utworze do „prognostyki lingwistycznej". Trottelreiner, jeden z bohaterów „Kongresu”, tak tłumaczy Tichemu na czym ona polega: ”Człowiek potrafi owładnąć tym tylko, co może pojąć, a pojąć z kolei może jedynie to, co się da wysłowić. Niewysłowione jest niepojęte. Badając dalsze etapy ewolucji języka, dochodzimy do tego, jakie odkrycia, przemiany, rewolucje obyczaju język ten będzie mógł kiedykolwiek odzwierciedlić” (s 133).

Jak w posłowiu wskazuje Jerzy Jarzębski, rok powstania „Kongresu futurologicznego” (1970) był czasem silnej wiary ludzi w skuteczność przepowiadania przyszłości przez fachowców dysponujących danymi statystycznymi i komputerami. Koncepcja futurologa jako mędrca, który pokaże kierunek rozwoju przyszłości, bawił jednak Lema, który wielokrotnie kpił z prognoz tych naukowców – m.in. w tym właśnie opowiadaniu. Przewrotna budowa fabuły, zabawa językiem, przerysowane i w całej swej grotesce przerażające wizje świata przyszłości z jego mieszkańcami uśpionymi w samozadowoleniu wywołanym za pomocą środków chemicznych sprawiają, że mimo upływu lat „Kongres” nie traci na wymowie, w dalszym ciągu dostarczając czytelniom tak przedniej rozrywki, jak i głębokiej refleksji.

Stanisław Lem, Kongres futurologiczny

Wydawnictwo Literackie 2012, il. stron: 192

Moja ocena: 5+/6

Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości Księgarni Internetowej Gandalf.com.pl.