David Mitchell ATLAS CHMUR

To się może przydarzyć każdemu. Otworzy książkę, przeczyta pierwszą stronę i po prostu wie, że to jest właśnie ta książka: ten styl, język, humor, tempo akcji, bohaterowie i fabuła. Książka jakby napisana pod indywidualne upodobania. Optymalna. Taki był dla mnie właśnie „Atlas chmur”. Jak miłość od pierwszego wejrzenia – bo nawet okładka z delikatnym złoceniem jest pełna uroku, czego ekran komputera kompletnie nie oddaje. Dlaczego to piszę? Bo chociaż każda opinia jest nieobiektywna, stopień subiektywizmu tego tekstu spotęgowany jest przez zauroczenie jego autorki recenzowaną pozycją.

W 1850 roku notariusz Adam Ewing pisze dziennik ze swojej podróży po Pacyfiku, a jego opowieść o mieszkańcach odwiedzanych wysp i załodze statku nagle zostaje przerwana w pół zdania, bo głos dostaje Robert Frobisher – młody angielski kompozytor, który salwuje się ucieczką przed wierzycielami do Belgii lat 30. XX wieku. W listach do swojego bliskiego przyjaciela dzieli się on nie tylko historią znajomości ze swoim idolem, ale przede wszystkim pokazuje głębię swej muzycznej wrażliwości – kiedy pisze o dźwiękach codzienności, czytelnik wierzy, że cały świat może być rozpisany na instrumenty. Następna jest sensacyjna historia Luisy Rey, młodej dziennikarki, która w latach 70. XX wieku w Kalifornii trafia na trop ogromnej afery. Gdy napięcie sięga zenitu, Mitchell porzuca Luizę, by opowiedzieć o koszmarnej pomyłce, wskutek której współczesny londyński wydawca trafia do domu spokojnej starości i mimo usilnych starań nie może się stamtąd wydostać. Potem akcja przeskakuje w przyszłość i przesłuchiwana jest Sonmi-451, urodzona w wylęgarni fabrykantka, której życiowym powołaniem miało być usługiwanie konsumentom jednej z sieciowych restauracji w korpokratycznej Korei. Rozstając się z nią w dramatycznej chwili, czytelnik trafia do świata po Upadku, by poznać opowiadaną w formie gawędy historię młodości Zachariasza w hawajskiej wiosce. Dopiero jemu autor pozwala doprowadzić swoją opowieść do końca. Po nim, w odwrotnej kolejności, otrzymują głos poprzedni bohaterowie, aż do Adama Ewinga.

Powyższe wyraźnie pokazuje, że wznowiona niedawno w Polsce książka Davida Mitchella to raczej zbiór sześciu opowiadań niż jednorodna powieść. Poszczególne teksty łączą wprawdzie drobne elementy, są między nimi odniesienia, powraca w nich ta sama tematyka, ale historie sześciu osób więcej dzieli, niż łączy. Nie tylko rozgrywają się one w różnych epokach i miejscach oddalonych od siebie o setki (czasem tysiące) kilometrów. Różnią się także formą, klimatem, językiem i sposobem narracji, często stylizowanym na epokę i pochodzenie bohatera. Przedstawiona w poprzednim akapicie konstrukcja „matrioszki” nie wydaje się przy tym wydumaną zabawą formą, ale bardzo naturalnie wpisuje się w zamysł autora zbudowania jednego utworu z wielu odrębnych i pozornie zupełnie do siebie nieprzystających elementów.

Dbając o szczegóły scenerii (bez obciążania jednak swoich opowieści nadmiernym słowotokiem), Mitchell buduje obraz ludzkości, która, wspinając się po cywilizacyjnej drabinie, w pogoni za władzą i posiadaniem, sama sobie szykuje koniec, wyniszcza się wewnętrznie, sama się zniewala. W niemal każdej z odsłon górą jest nie mądrzejszy czy lepszy, ale ten, który więcej chce i w swym dążeniu do zaspokojenia tych zwiększonych potrzeb jest gotów zgodzić się na większe ofiary – oczywiście nie swoje. Opisywane przez autora jednostki (także drugoplanowe) są na tle ogólnych trendów o tyle wyjątkowe, że nie są bierne względem wydarzeń – zamiast czekać na to, co przyniesie przyszłość, chcą mieć na nią wpływ, walczą ze swoim strachem, słabościami, ograniczeniami przypisanymi przez pochodzenie, z pełną świadomością tego, że to walka nierówna.

Siłą tych historii nie jest szybka akcja, sama narracja zazwyczaj jest niespieszna. Niecierpliwi czytelnicy, żądni szybko przeskakujących scen, będą zatem zawiedzeni. Dla tych jednak, którzy cenią refleksję nad książką, czerpią przyjemność z obcowania z pięknym językiem i potrafią przeżywać emocje płynące czasem ze zwykłej codzienności bohaterów, „Atlas chmur” ani przez moment nie będzie nużący. Sześć ludzkich losów, na których tle przeszłość przeradza się w przyszłość, a cywilizacja powoli, choć konsekwentnie się degeneruje, w połączeniu z ironicznym humorem autora, zróżnicowanymi środkami narracyjnymi i swobodą, z jaką niezależnie od stylizacji pisarz operuje językiem, sprawiły, że lektura „Atlasu chmur” była da mnie przyjemnością w najczystszej postaci. Dla mnie ten sekstet jest na szóstkę.

David Mitchell, Atlas chmur (okładka UW)

MAG, 2012, il. stron: 544

Moja ocena: 6-/6

Recenzja ukazała się wcześniej w Gildii

Książka przeczytana w ramach wyzwania Trójka e-pik