Charles Stross SZKLANY DOM

Pamięć, choć płata nam figle i podobno niemal każdego dnia jest inna, bo wciąż modyfikujemy wspomnienia, bezspornie odgrywa ważną rolę w budowaniu poczucia własnej tożsamości. W końcu tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono. Choć pewnie raczej napisać by trzeba, że wiemy o sobie tyle, ile pamiętamy z tego, że nas sprawdzono. A ile wiemy o sobie, jeśli z własnej woli usuniemy większą część wspomnień, a jedyne informacje, jakie posiadamy o dawnym życiu, to zdawkowy list wysłany sobie jeszcze przed operacją?

„Szklany dom” Charlesa Strossa to udane połączenie wizji świata bardzo odległej przyszłości z zapisem przebiegu eksperymentu socjologicznego i psychologiczną opowieścią o próbie poszukiwania swojego prawdziwego ja przez człowieka pozbawionego przeszłości. Robin, główny bohater i narrator, budzi się po operacji w szpitalu i zamiast pamięci ma tylko krótki list swojego autorstwa. Na ile jednak może zawierzyć tej wersji siebie, która zdecydowała się na tak drastyczny zabieg? I jakich makabrycznych zbrodni musiał dokonać, skoro tak bardzo chciał o nich zapomnieć? Na temat tego, kim naprawdę jest, nie mówi mu nic nawet własne ciało. Jest XXVII wiek i ludzie mogą przybierać dowolne postacie – sylwetka ortohumanoidalna, widoczny wiek czy płeć to tylko kwestia decyzji, którą w każdej chwili można zmienić. Świat po wielu wiekach toczonych wojen drastycznie się zmienił – ogromna wspólnota międzygalaktyczna rozbiła się na drobne twory państwowe, a wirus Żółcieni, który doprowadził do rozpadu wcześniejszego układu, jest uśpiony. Wielu ludzi podczas wojen było świadkami tragedii i straciło wszystkich bliskich albo dopuściło się potwornych zbrodni. Powszechnie dostępne zabiegi pozwalające na usuwanie wybranych wspomnień pomagają weteranom zacząć od początku, bez rozpamiętywania krwawej przeszłości. Tylko czy taka ucieczka przed samym sobą może się udać?

Po odkryciu, że ktoś próbuje go zabić, Robin decyduje się na ukrycie przed wrogami poprzez udział w eksperymencie przeznaczonym dla takich jak on: rekonwalescentów. Grupa naukowców w celu odkrycia, w jaki sposób ludzkość w krótkim czasie dokonała takiego przeskoku cywilizacyjnego w tzw. wiekach ciemnych, czyli na przełomie XX i XXI wieku, chce odtworzyć społeczeństwo z tego okresu, osadzając ochotników w zamkniętej przestrzeni i udostępniając im jedynie przedmioty i urządzenia znane w badanym okresie historii cywilizacji. Także określone przez eksperymentatorów normy zachowania przyjęte są na podstawie zachowanych materiałów źródłowych. Obserwacja tego, jak z tych życiowych rozbitków bez pamięci tworzy się społeczeństwo, jak ludzie najczęściej dobrowolnie i bez walki przyjmują narzucone im role, jest fascynująca a czasem i przerażająca. W tym aspekcie okoliczność, że narrator pochodzi z przyszłości nie ma dużego znaczenia - nadaje opowieści tylko taki smaczek, że ciekawie jest oglądać współczesny nam świat oczyma osoby z rzeczywistości znacznie bardziej zaawansowanej technologicznie.

Stałe poczucie zagrożenia nie pozwala głównemu bohaterowi na spokojne wtopienie się w nowo tworzącą się rzeczywistość. „Szklany dom” słusznie określa się mianem thrillera paranoicznego. Zamknięty w panoptikonie, żyjący nieustanie pod czujnym okiem kamer, nękany przez dziwne przebłyski swoich wspomnień, które równie dobrze mogą stanowić projekcje niezrównoważonego umysłu, Robin zaczyna podejrzewać, że cały eksperyment ma cel zupełnie inny od publicznie deklarowanego.

Stross świetnie buduje napięcie. Wspomnienia Robina z okresu wojny, nagłe urywki dawnego życia przetykają się z rzeczywistością eksperymentu, wpływają na siebie. Z tych poszatkowanych elementów powoli wyłania się obraz nie tylko poprzedniego życia bohatera, ale szalenie wciągająca intryga, w której stawka jest dużo wyższa niż można by się spodziewać.

Dla niedzielnego czytelnika fantastyki naukowej najtrudniejszym elementem książki będzie język stosowany przez Strossa do opisywania futurystycznej wizji przyszłości, choć przyznać należy, że generalnie jego styl jest naturalny i książkę czyta się przyjemnie. Dodać należy, że bohaterowie „Szklanego domu” są wielowymiarowi i nie do końca przewidywalni, co jest w sumie naturalną konsekwencją faktu, że większość z nich pozbawiona została pamięci i dopiero na nowo się definiuje.

Po trudnym - z uwagi na słownictwo i świat przedstawiony - początku, lektura „Szklanego domu” okazuje się szalenie satysfakcjonująca. Świetnie prowadzona przez Robina narracja meandruje między wojenną przeszłością głównego bohatera, a rozgrywającą się w panoptikonie eksperymentalną teraźniejszością, obfitując w nagłe zwroty akcji, a niepewność głównego bohatera w stosunku do tego, co sobie przypomina i skąd biorą się w jego głowie czasem wręcz nakazy postępowania, dodatkowo buduje nastrój paranoi. Bardzo dobre wyważenie proporcji między sferą obyczajową (w tym przekonujące zarysowanie tworzących się w sztucznie budowanym społeczeństwie relacji międzyludzkich i prób zmierzenia się z własną przeszłością) a intrygą, nazwijmy to bardzo umownie, polityczną sprawia, że lektura nie tylko nie nudzi, ale wręcz z każdym kolejnym rozdziałem książkę coraz trudniej odłożyć. Zdecydowanie polecam.

Charles Stross, Szklany dom

Wydawnictwo MAG, 2011, il. stron: 448

Moja ocena: 5+/6